Đèn Hoa Kỳ và ánh sáng Việt Nam

Dù ghét, hay yêu Mỹ, hoặc chẳng liên quan gì đến nước Mỹ xa xôi thì trên bàn thờ nhiều gia đình người Việt trong những ngày dỗ, chạp, lễ tết đều có chiếc đèn Hoa Kỳ. Thậm chí có nhà treo ảnh ông Cụ, có nhà không nhưng đèn Hoa Kỳ thì khó có nhà nào thiếu.

Đèn Hoa Kỳ xưa

Chiếc đèn này đóng vai trò giữ lửa trên bàn thờ với nhiệm vụ duy nhất là giúp người hành lễ thắp hương khấn khứa vong linh tổ tiên. Đèn Hoa Kỳ là một phần trong việc kết nối thế người sống với thế giới người chết, hoặc những đấng siêu nhiên người Việt thờ phụng.

Nhưng đấy là chuyện nay, còn xưa, chiếc đèn Hoa Kỳ gắn với tuổi thơ của thế hệ 7x, đầu 8x, khi mà ánh sáng văn hiện đại (tức là điện) chưa đến với làng quê Việt.

Nói đến đây lại thêm một sự kỳ khôi nữa trong lịch sử “ánh sáng Việt Nam”.

Suốt cả ngàn năm trung đại, người Việt thắp sáng bằng đèn dầu lạc, nến. Nến thì hầu như ai cũng biết, còn đèn dầu lạc là một cái đĩa để trên một chân đế cao, thêm chút bấc đổ dầu ép từ lạc hoặc sở, hoặc vừng vô và khêu lửa lên. Đấy là kiểu ánh sáng Á Đông, ánh sáng kiểu Tầu đã làm nên ấy làm nên giai tầng sĩ suốt cả ngàn năm đất Việt, làm nên Văn hiến nước Việt.

Đầu thế kỷ 20, hãng Shell đem dầu hỏa (dân gian khi ấy gọi bằng dâu hôi) sang bán ở Việt Nam.Để chiếm thị phần từ nến, đèn dầu lạc, họ phát không cho cư dân bản địa những chiếc đèn dầu, vậy là từ đó dân gian quen với chiếc đèn Hoa Kỳ.

Ánh sáng phương Tây – ánh sáng Hoa Kỳ quái thai thay đã lấn át ánh sáng Á Đông – Ánh sáng China xưa cũ. Nó cõng người Việt qua “đêm trường” cận đại, qua cả những “ngày ta sống đây là những ngày đẹp nhất”.

Không tạo ra sĩ phu, đèn Hoa Kỳ tạo ra kỹ sư, bác sỹ, nhà thơ, nhà văn cả những ông bà là Đảng Viên đảng Cộng Sản Việt Nam. Trong đêm tối, ngọn đèn Hoa Kỳ là ký ức tuổi thơ, biết đâu đó cả của ông Nguyễn Xuân Phúc, ông Nguyễn Phú Trọng và biết đâu đó cả nhân vật quyền uy một thời nay đã về làm người tử tế?

Và cả khi người Việt đánh nhau với người Mỹ, bom đạn cày xới khắp mảnh đất chữ S này, khí hận dâng trào thì kỳ lạ thay đèn Hoa Kỳ vẫn thắp sáng thôn quê, lẫn chiến hào thậm chí cả bệnh viện dã chiến của Việt Nam. Chẳng ai dù căm hận Mỹ đến đâu lại đi đấu tố cây đèn có nguồn gốc từ chính tên Đế quốc đầu sỏ Hoa Kỳ.

Đèn Hoa Kỳ nay - Mỹ Việt đề huề, cả hai cùng sáng?

Những trò cinemar từ ánh sáng đèn Hoa Kỳ, hẳn vẫn còn hằn in trong trí não của không ít người nay đã bước vào tuối bất hoặc. Đến nay khi không còn chiếu sáng, đèn Hoa Kỳ chiếm vị trí trang trọng trên bàn thờ của nhiều triệu gia đình Việt .

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đem đen Hoa Kỳ tặng cho Donald Trump, nghĩ ra cũng là món quà kỳ khôi phục vụ bang giao hai nước, cũng là thứ mà Việt Nam khéo nịnh anh cả của Thế giới đương đại. Liệu chăng từ cây đèn này mà "Mỹ Việt đề huề cả hai cùng sáng" như cách người Mỹ và hãng Shell đã đem ánh sáng đến Việt Nam?