Đâu là Việt Nam?

Chúng ta tìm về cội nguồn sức mạnh của dân tộc Việt Nam. Sức mạnh nào để lý giải vì sao dân tộc này, quốc gia này có thể trụ vững trước họa xâm lăng cả ngàn năm của người phương Bắc?

Trong bài luận Luyện thú đăng trên danquyen.org mới đây tác giả Nguyễn Văn Thạnh có ví sức mạnh dân tộc Việt Nam như một con sư tử giữa thảo nguyên. Sức mạnh ấy đã giúp dân tộc Việt Nam trụ vững bên "một nước lớn luôn mơ mộng bành trướng", sức mạnh ấy đã đưa cả dân tộc này vượt qua 9 năm kháng Pháp, tiếp đó là đưa hàng triệu thanh niên Bắc Việt băng Trường Sơn lửa đạn để chiến đấu vì lý tưởng giải phóng miền Nam.

Và sức mạnh ấy bị cầm tù bởi miếng thịt sống là lý tưởng ngộ nhận, hay ruộng đất bình quyền...

Bản chất chỉ là con trâu và đồng ruộng

Có thể lối ví von như vậy tác giả Nguyễn Văn Thạnh nghĩ rằng sẽ tạo sức mạnh cho bài viết, hoặc khơi dậy cái sức mạnh con sư tử trong lòng mỗi con người, hoặc bất cứ một lý do, nền tảng kiến thức nào mà Nguyễn Văn Thạnh đã lựa chọn và cho là đúng đắn.

Nhưng bản thân Việt Nam hay Việt tộc đã hàm ý chỉ cư dân nông nghiệp, dùng liềm gặt lúa nước, dân tộc Việt Nam chưa bao giờ mang trong mình sức mạnh của sư tử. Chúng ta là cư dân của làng xã, của nền văn minh lúa nước, "cuộc đời của dân tộc" này, của anh, của tôi, của chúng ta gắn liền với con trâu, với ruộng đồng. 

Tôi, anh cũng chỉ ruộng đồng mà nên

Đồng ruộng, làng xã nuôi sống dân tộc này, bảo tồn dân tộc này, nó hoàn toàn khác với văn minh đô thị - một hậu sinh của văn minh du mục mang sức mạnh sư tử trên thảo nguyên. 

"Quê hương biết mấy thân yêu

Bao nhiêu đời đã chịu nhiều thương đau

Mặt người vất vả in sâu

Gái trai cũng một áo nâu nhuộm bùn"

"Việt Nam đất nước ta ơi"

Sức mạnh của Việt Nam chính là sức mạnh của làng xã, ruộng đồng, của con trâu và cái cày (tất nhiên có những mặt mạnh và yếu căn bản của sức mạnh này), thậm chí cho tới thời hiện đại, sức mạnh làng xã, sự cố kết, truyền thống gia trưởng đang là những trở lực về tâm thức để người Việt Nam hướng tới và xây dựng một nền dân chủ. 

Ngày hôm nay thì tay máy tôi đã run lên (lần đầu tiên trong đời tác nghiệp, tôi run tay như vậy), khi chứng kiến một ông lão bẩy mươi quỳ thụp và cố gắng ôm chân lãnh đạo cao cấp để nói được cái ước nguyện của mình, khi lực lượng công an ập vào ông lão chỉ cố kêu lên: Xin hãy để cho tôi nói, để cho tôi nói! 

Ôi! Thế kỷ XXI, ôi thời đại dân chủ!

Sự khôn ngoan của cha ông

Lại nói về sự tồn vong của quốc gia bên cạnh cái họa xâm lăng phương Bắc. Cha ông chúng ta đã lựa chọn một giải pháp khôn ngoan nhiều hơn là sức mạnh của sư tử. Bằng tất cả sự khiêm nhường của "Nam Đế" - bằng việc đánh giá đúng thực lực của mình, những giá trị kinh tế, lợi ích chính trị các vương triều Đại Việt đã cố gắng đến mức tối đa việc phải đương đầu với sức mạnh China.

Cháu của Nguyễn Huệ, Nguyễn Quang Hiển, đang trìnhTrần tình biểu lên các quan nhà Thanh

Một ngàn năm trung đại, lịch sử in dấu có 8 lần đại chiến Bắc - Nam (bao gồm cả 3 lần Nguyên - Mông xâm lăng). Nghĩa là bình quân cứ 125 năm mới có một cuộc chiến, biên giới hai nước Việt - Trung nhìn chung tương đối ổn định. 

Nếu nói "khí chất không phải thường" của người Việt ở khía cạnh quật cường đánh trả ngoại xâm hay cường ngạnh với Trung Hoa bảo tồn độc lập, thì đó là cái nhìn phiến diện, sai sự thật. Chúng ta buộc phải chấp nhận thực tế lịch sử rằng các vương triều Đại Việt (và trước đó là Đại Cồ Việt) đã phải nộp cống, xưng thần với China như một cái giá để giữ hòa bình và kể cả bảo vệ nền độc lập, hay thể chế chính trị của mình.

Điều gì cũng có cái giá của nó, sự khôn ngoan của tổ tiên, cũng là gánh nặng buộc con cháu phải tìm hướng thoái Hoa, thoát Hán. Không thoát Hoa, thoát Hán cũng có nghĩa là chúng ta phải lặp lại "sự khôn ngoan của tổ tiên". Đó gần như là nỗi nhục quốc thể trong thời hiện đại, thời của thế giới tưởng như "phẳng".

Thoát Hán nhưng đừng bao giờ bắt, và cũng đừng bao giờ mong ước sức mạnh của Việt Nam - của dân tộc này như "con sư tử giữa thảo nguyên". Đi ngược, hay mong ước ngược lại với tập tính của dân tộc, chẳng bao giờ là lựa chọn khôn ngoan nếu như không muốn nói đó là sự ngộ nhận tai hại. 

Cá nhân hay cộng đồng?

Hiểu được cội nguồn văn hóa, chính là hiểu về chính mình, để từ đó lựa chọn giữa sức mạnh cộng đồng hay nỗi niềm cá nhân, đó gần như là nhận thức được mối rối trong mớ bòng bong mà chúng ta đang mắc phải. 

Có bao giờ chúng ta băn khoăn và hỏi rằng dân chủ từ đâu mà đến? Từ vừa đi đường vừa kể chuyện ư? Từ một nhóm những dân chủ mạng ư? Hay từ vĩ cuồng muốn canh tân đất nước sau chỉ vài tháng hoặc một năm? Hoặc từ chỉnh thể hiện tại, bỗng ngày sáng soi và tự diễn biến đến nỗi thiết lập nền chính trị đa nguyên? Không có lực lượng - hay sức mạnh của cả xã hội mà lại mưu cầu dân chủ từ nhóm, từ cá nhân thì thật không khác gì "mò trăng đáy nước, cột gió đầu cây". 

Tôi thiên hướng dân túy! 

Cá nhân, cộng đồng luôn là mối quan hệ tương sinh

Đối diện với một thực tế rằng thói tính gia trưởng, tâm lý làng xã và sự thờ ơ của xã hội, dân chủ gần như không tìm ra hướng đi của mình. Phương thức sai lầm, lập luận sai lầm phản ánh ngay cái não trạng gia trưởng, không khác gì một trở lực cho chính tiến trình này. 

Kiều thì chẳng phải là nỗi niềm cá nhân gì, cũng chẳng phải triết lý cộng đồng, hay chính thể phong kiến nào đã nghiền nát Kiều. Cô ấy 15 năm lưu lạc phong trần là bởi cô ấy đã lựa chọn như vậy, và cô ấy vốn dĩ là gái Tàu, chẳng một chút ý vị Việt Nam nào cả, không một hình bóng Việt Nam trong người cô Kiều.

Rose Park và những hoạt động của bà ấy cũng khác xa với hiện trạng Việt Nam. Tất nhiên nếu Rose chỉ diễn đi diễn lại hành động từ chối việc nhường ghế cho người da trắng, hay chỉ ghi chép về hành trạng của mình thì liệu bà có trở thành "mẹ đẻ của phong trào nhân quyền hiện đại" được không?

Còn chúng ta ngay trong hiện tại đang có cái gì? Ví dụ sinh động mà sai sẽ phá hỏng cả kết cấu ý tưởng bài viết!

Cá nhân hóa mình, nhóm hóa, là hành động tự cô lập mình chứ không phải là biểu hiện của tư duy sâu sắc gì cả. Dù có một trăm, một ngàn lần chuyển nhà, hay hành xác thử vác xin qua những lần trực diện với lực lượng công an thì anh vẫn chỉ là anh. Tương tư như vậy một nhóm kêu cả trăm lần quyền biểu tình, hay quyền bị "được" công an đánh thì vẫn chỉ là việc làm riêng của nhóm đó.

Cái Tôi - hay nỗi niềm cá nhân không thể phủ định, nhưng cũng không thể quá lạm dụng. Vác xin thì không thể cứ thử mãi được! 

Dù rằng ngày nay còn vật vã giữa tư duy và thực hành dân chủ với não trạng của cư dân nông nghiệp làng xã, dù rằng ngày nay những phương thức đấu tranh sai lầm đang bào mòn những cá thể dân chủ, thì dân chủ hóa vẫn là hành trình không thể đảo ngược. Chỉ có điều dũng cảm và nhiệt tâm chưa đủ, chính khoa học, tư duy và sự hiểu về chính mình mới quyết định hành trình này nhanh hay chậm.